اگر هر گز ز گرگ آید شبانی

ز تو آید وفا و مهربانی

اگر تو نوشی از تو سیر گشتم

نهال صابری در دل بکشتم

چنان چون من ز تو شادی ندیدم

ز دیدارت همه تلخی چشیدم

کنم کردار با تو چون تو کردی

خورم ز نهار با تو چون تو خوردی

جنان سیرت کنم از جان شیرین

کجا هر گز نیندیشی ز رامین

نه رامین هر گز از تو شاد باشد

نه هر گز دلت زو او یاد باشب

نه او پیش تو گیرد چنگ و طنبور

نه تو با او نشینی مست و مخنور

نه او با تو نماید رود سازی

نه تو او را نمایی دل نوازی

به جان چندان نهیب آرم شما را

که بر هم دو بندالد سنگ خارا

شمانا دوستی با هم نمایید

مرا دشمنترین دشمن شمایید

چو شاه اندر سفر پیروزگر گشت

به پیروزی و کام خویش بر گشت

سراسر ارمن و ارّان گرفته

چو پاژ از قیصر و خاقان گرفته

شهانش زیر دست و او زبر دست

هم از شاهی هم از شادی شده مست

سپهرش جای تاج و جای پیکر

زمینش جای تخت و جای لشکر

ز تاجش رخنه دیده روی گردون

ز رختش کوه گشته روی هامون

ز بخت خویش دیده روشنایی

ز شاهان برده گوی پادشایی

ز هر شاهی و هر کضور خدایی

به در غاهش سپاهی یا نوایی

به بند آورده شاهان جهان را

به پیروزی که من شاهم شهان را

چو شاهنشاه شد در مرو خرم

پدید آمد به جای سور ماتم

کجا گفتار زرین گیس بشنود

دلش پر تاب گشت و مغز پر دود

ز کین دل همی جوشید بر جای

زمانی دیر و آنگه جست برپای

نقیبان را به سالاران فرستاد

یکایک را ز رفتن آگهی داد

پس آنگه کوس گران شد به در گاه

کهو مه را ز رفتن کرد آگاه

تبیره بر در خسرو فغان کرد

که چندین راه شاها چون توان کرد

همیدون نای روبین شد غریوان

بران دویار در اشکفت دیوان

همی دانست گفتی حال رامین

که او را تلخ گردد عیش شیرین

شه شاهان همی شد کین گرفته

شتاب کشتن رامین گرفته

سپاهی نیمی از ره نارسیده

به سختی راه یکساله بریده

دگر نیمه کمرهاناگشاده

کلاه راه از سر نا نهاده

به ناکامی همه باوی برفتند

ره اشکفت دیوان بر گرفتند

یکی گفتی که ره مان ناتمامست

کنون این ره تمامی راه رامست

یکی گفتی همیشه راهواریم

که رامین را ز ویسه باز داریم

یکی گفتی که شه را ویس بدتر

به خان اندر ز صد خاقان و قیصر

همی شد شاه با لشکر شتابان

چو ابر و باد در کوه و بیابان

به راه اندر چو دیوی گرد لشکر

کشیده از ژمین بر آسمان سر

ز دیده دیدبان از دز نگه کرد

سیه ابری بدید از لشکر و گرد

سپهبد زرد را گفتند ناگاه

همی آید به پیروزی شهنشاه

خروش و بانگ و غلغل در دز افتاد

چنان کاندر درختان اوفتد باد

پذیره نا شده او را سپهبد

به در گاهش در آمد شاه موبد

شتابان تر به راه از تیر آرش

دو چشم از کین دل کرده چو آتش

چو بر در گاه روی زرد را دید

ز کین زرد روی اندر هم آورد

بدو گفت ای دلم را بدترین درد

مرا اندر جهان دادار داور

رهاناد از شما هر دو برادر

به هنگام وفا سگ از شما به

بود با سگ وفا و با شما نه

شما را چون همی گوهر سرشتند

ندانم کز کدام اختر سرشتند

یکی در جادوی با دیو همبر

یکی از ابلهی با خر برابر

یو با گاوان به گه پایی سزایی

چگونه ویس را از رام پایی

سزاوارم به هر دردی که بینم

چو گاوی را به دزداری گزینم

تو از بیرون نشسته در ببسته

درون رامین به کام دل نشسته

تو پنداری که کاری نیک کردی

به کار من بسی تیمار خوردی

ز نادانی که هستی می ندانی

که رامین بر تو می خندد نهانی

تو از بیرون نشسته بانگ داران

به خانه او نشسته شاد خواران

جهان آنگاه گشته تو نه آگاه

به چون تو کس دریغ آید چنین گاه

سپهبد زرد گفت ای شاه فرخ

به شادی آمدی زین راه فرخ

مکن غمگین به یافه خویشتن را

مده در خویشتن راه اهرمن را

تو شاهی آنچه دانی یا ندانی

ز نیکی و بدی گفتن توانی

مثل شد در زبان هفت کضور

شهان دانند باز ماده از نر

کجا شاهان جهان را پیشگاهند

نترسند و بگویند آنچه خواهند

اگر چه آنچه تو گفتی یقین نیست

که یارد مر ترا گفتن چنین نیست

تو بر جانم همی بندی گناهی

مرا در وی نبوده هیچ راهی

تو رامین را ز پیش من ببردی

هر آن گاهی که با هم عشق بازید

چه دانم کاو چه کرد و تو چه کردی

نه مرغی بود کز پیشت بپرید

جهانی را به پروازی بدرید

بجز تدییر جان من نسازید

نه تیریبد بدین دز چون بر آمد

من اکنون بر شما گردانم این کار

بدین در های بسته چون در آمد

دل از دشمن بپردازم به یک بار

ببین مهرت بدین در های بسته

اگر رای دل فرزانه دارم

بدو بر گرد یکساله نشسته

چرا دو دشمن اندر خانه دارم

دزی کش کوه سنگین باره روبین

دروبند آهنین و مهر زرین

چه آن کش باشد اندر خانه بدخواه

به هر راهی نشسته دیدبانان

چه آن کش خفته باشد شیر در راه

به هر بامی نشسته پاسبانان

چه آن کش دشمنی باشد نگهبان

اگر رامین هزاران چاره دانست

چه آن کش مار باشد در گریبان

چنین درها گشادن چون توانست

پس آنگه رفت نزد ویس بانو

کرا باور فند هر گز که رامین

گرفتش هر دو مشک آلود گیسو

گشاید بندهای بسته چونین

گر یان درهای بسته بر گشادند

ز تخت شیر پا اندر کشیدش

دگر ره مهر تو چون بر نهادند

مکن شاها چنین گفتار باور

میان خاک و خاکستر کشیدش

خرد را کن درین اندیشه داور

مگو چیزی که در دانش نگنجد

بپیچیدش بلورین بازو و دست

چو دزدان هر دو دستش باز پس بست

پس آنگه تازیانه زدش چندان

ابر پشت و سرین و سینه و ران

خرد او را به یک جو بر نسنجد

که اندامش چو ناری شد کفیده

شهنشه گفت زردا چند گویی

وزو چون ناردانه خون چکیده

ز بند در بهانه چند جویی

چه سود از بندسخت و استواری

همی شد خونش از اندام سیمین

چو تو با او نکردی هوشیاری

چو ریزان باده از جام بلورین

به دزها بر نگهبانان هشیار

بسی بهتر ز قفل و بند بسیار

اگر چه هست والا چرخ گردان

ز کافوری تنش شنگرفت می زاد

چنان از کوه سنگین لعل و بیجاد

تنش بسیار جای از زخم چون نیل

شهاب او را نگهبان کرد یزدان

روان از نیل خون سرچشمهء نیل

کبودی اندر آن سرخی چنان بود

که گفتی لاله زار و عفران بود

ببستی خانه را از بیش درگاه

پس آنگه دایه را زان بیشتر زد

کجا زخمش همه بردوش و سر زد

سپرده جای خویشت را به بدخواه

چه سود این بند اگرچه دل پسندست

بی آزرمش همی زد تا بمیرد

که بی شلوار خود شلوار بندست

چه بندی مند شلوارت به کوشش

و یا از زخم چونان پند گیرد

بیفتادند ویس و دایه بیهوش

که بی شلوار ازو نایدت پوشش

ز خون اندام ایشان ارغوان پوش

چو بیجاده به نقره بر نشانده

و یا خیری به سوسن بر فشانده

چه سود ار در ببستم مهر کردم

ندانست ایچ کس کایشان بمانند

که چون تو سست رایی را سپردم

دگر ره نامهء روزی بخوانند

هر آن نامی که من کردم به یک سال

وزان پس هر دو را در خانه افگند

سراسر ننگ من کردی بدین حال

به مرگ هردوان دل کرد خرسند

سرایی بود نامم بوستان رنگ

در خانه بریشان سخت بسته

سیه کردی در و دیوارش از ننگ

جهانی دل به درد هر دو خسته

چو لشتی دل گرانی کرد با زرد

کلید در گه از موزه بر آورد

پس آنگه زرد را از در بیاورد

بدو افگند گفتا بند بگشای

ز گردانش یکی او را بدل کرد

که نه زین بند سود آمد نه زین جای

به یک هفته به مرو شایگان شد

ز غم خسته دل و خستهروان شد

پشیمان گشته بر آزردن جفت

شده از جرس درها دایه آگاه

نهانی روز و شب با دل همی گفت

شنید آواز گفتار شهنشاه

به پیش ویس بانو تاخت چون باد

ز شاهنشه مرو را آگهی داد

بدو گفت اینک آمد شاه موبد

چه دوداست این که از جانم بر آمد

ازو ناگه جهان بر من سر آمد

چه بود این خشم و این آزار چندین

ز خاور سر بر آورد اختر بد

از ابر غم جهان شد برق آزار

ز کوه کین در آمد سیل تیمار

هم اکنون اژدهایی تند بینی

که با وی جادوی را کند بینی

هم اکنون آتشی بینی جهان سوز

که بادودش جهان را شب بود روز

چو در ماندند ویس و دایه از چار

فرو هشتند رامین را به دیوار

بشد رامین دوان بر کوه چون غرم

روانش پر نهیب و دل پر از گرم

خروشان بیدل و بی صبر و بی جفت

دوان در کوهها با دل همی گفت

چه خواهی ای قصا از من چه خواهی

که کارم را نیاری جز تباهی

همی خواهیکه با بختم ستیزی

به تیغ هجر خون من بریزی

گهی جان مرا سختی نمایی

گهی عیش مرا تلخی فزایی

چو تیرانداز شد گشت زمانه

فراقش تیر و جان من نشانه

قرارم چون شکسته کارواینست

روانم چون کآشفته دودمانیست

بدم بر گاه دی چون شهر یاران

کنون غرمی شدم بر کوهساران

صدو چشمم ابر بارندست بر کوه

به جنانی که چون جان بود شیرین

فتاده بردلم صد گونه اندوهص

بنالم تا ز پیشم بتر کد سنگ

بگریم تا شود سنگ ارغوان رنگ

اگر چه شاه شاهان جهانم

بنالد کبگ با من گاه شبگیر

درین شاهی به کام دشمانم

تو گویی کبگ بم گشستست و من زیر

چرا با دلبری تندی ننودم

نباشد با خروشم رعد همبر

که در عشقش چنین دیوانه بودم

که آن از دود خیزد این از آذر

چرا ای دل شدستی دشمن خویش

نباشد با دو چشمم ابر همتا

به دست خواش پیش سوزی خرمن خویش

که آن قطره ست و این آشفته دریا

همانا عاسقا با جان به کینی

که با امروز فردا را نبینی

به نادانی کنی امروز کاری

صمرا دل بود و دلبر هر دو در بر

که فردا زو گزد بر دلت ماری

مبادا هیچ عاشق تند و سر کش

کنون نه دل بماندستم نه دلبرص

که تندی افگنده او را در آتش

صچنان کاری بدین خوبی چنین گشت

تو گویی آسمان من زمین گشتص

بهاران بود آن خوش روزگارم

نیابم بیس در گیتی قرارم

چو رامین رفت لختی بر سر کوه

دو چشمم از گریه چون میغ از بر کوه

غم هجران و یاد دلربایش

فروبستند گویی هر دو پایش

نبودش هیچ چاره جز نشستن

زمانی بر دل و دلبر گرستن

کجا چون دیده ریزد اشک بسیار

گشاده گردد از دل ابر تیمار

نه بینی کابر پیوسته بر آید

چو باران زو ببارد بر گشاید

چو عاشق را نباشد بردباری

به هر جایی که بنشست آن و فاجوی

همی راند از سرشک دیدگان جوی

به تنهایی سخنهایی سرایان

که گویند آن سخن مهر آزمایان

نبیند خرمی از مهر کاری

همانا دلبرا حالم ندانی

چرا تندی نماید مهربانی

که چون تلخست بی تو زندگانی

که از دلدار نشکیبد زمانی

چنانم در فراقت ای دلارام

گناه دوست عاشق دوست دارد

که بر من می بگرید کبگ در دام

ز بهر آنکه تا زو در گذارد

که زیرا مستمند و دل فگارم

وز احوال تو آگاهی ندارم

ندانم چه نهیب آمد به رویت

چو سختی دید جان مهر جویت

مرا شاید که باشد درد و آزار

مبادا مر ترا خود هیچ تیمار

فدای روی خوبت باد جانم

فدای من سراسر دشمنانم

مرا با جان برابر گشت مهرت

که بر جانم نگاریده ست چهرت

اگر خوبیت یک یک بر شمارم

سر آید زان شمردن روزگارم

اگر گریم مرا گریه سزا شد

که چونان خوب رو از من جدا شد

به صد لابه همی خواهم ز دادار

نمانم تا ترا بینم دگر بار

و لیکن چون ز تو تنها بمانم

نپندارم که تا فردا بمانم

چو ویس دلبر از رامین جدا ماند

تو گویم در دهان اژدها ماند

چو دیوانه دوید اندر شبستان

زنان دو دست سیمین بر گلستان

گه از روی نگارین گل همی کند

گه از زلف سیه سنبل همی کند

جهان پر مشک و عنبر شد ز مویش

هوا پر دود و آذر شد ز هویش

چو از دل بر کشیدی آذرین هو

روان از سر بکندی عنبرین مو

دز اشکفتش شدی مانند مجمر

در و اتش ز مشک و هم ز عنبر

همی زد مشت بر سینه بی آزرم

همی راند از مژه خونابهء گرم

دلش بد همچو تفند آهن و روی

که گاه کوفتن آتش جهد زوی

هم از دیده رونده سیل گوهر

هم از گردن گسسته عقد زیور

زمین چون آسمان گشته ازیشان

برو گوهر چو کو کبهای رخشان

ز تن بر کنده زربفت بهاری

سیه پوشید جامهء سو کواری

دلش پر درد گشته روی پر گرد

نه از موبدش یاد آمد نه از زرد

همه تیمارش از بهر دلارام

کجا زو دور شد ناگاه و ناکام

چو آمد شاه موبد در شبستان

بدیدش کنده روی چون گلستان

چهل تا جامهء وشی و بیرم

بسان رشته در هم بسته محکم

به پیش ویس بانو او فتاده

هنوز از وی گرهها نا گشاده

نهان گشته ز شاهنشاه دایه

که خود پتیاره را او بود مایه

به خاک اندر نشسته ویس بانو

دریده جامه و خاییده بازو

کمندین گیسوان از سر بکنده

پرندین جامه ها از بر فگنده

همه خاک زمین بر سر فشانده

ز دو نرگس دو رود خون دوانده

شهنشه گفت ویسا دیو زادا

که نفرین دو گیتی بر تو بادا

نه از مردم بترسی نه ز یزدان

نه نیز از بند بشکوهی و زندان

فسوس آید ترا اندرز و پندم

چو خوار آید ترا زندان و بندم

نگویی تا چه باید کرد با تو

بجز کشتن چه شاید کرد بر گو

زبس کت هست در سر رنگ و افسون

چه کو و دز ترا چه ترا دشت و هامون

اگر بر چرخ با این عادت گست

شوی گردد ستاره با تو همدست

ترا نه زخم دارد سود و نه بند

نه زنهار و نه پیمان ونه سوگند

ترا زین پیش بسیار آم

چه پاداش و چه پادافره ننودم

نه از پاداش من رامش پذیری

نه از پادافرهم پرهیز گیری

مگر گرگی همه کس را زیانکار

مگر دیوی ز نیکی گشته بیزار

ز منظر همچو گوهر با کمالی

ز مخبر همچو بشکسته سفالی

بخوبی و لطیفی چون روانی

ز غدر و بی وفایی چون جهانی

دریغ این صورت و دیدار نیکو

بیالوده به چندین گونه آهو

بسی کردم به دل با تو مدارا

بسی گفتم نهان و آشکارا

مکن ویسا مرا چندین میازار

که آزارم هلاکت آورد بار

زندانی بکشتی تخم زشتی

به بار آمد کنون تخمی که کشتی

ندارم بیش ازین در مهرت امید

اگرچه تو نیی جز ماه و خورشید

نجویم بیش ازین با تو مدارا

که گشت آهوت یکسر آشکارا

به چشمم ماه بودی مار گشتی

زبس خواری که جستی خوار گشتی

نجویم نیز مهر تو نجویم

که من نه آهنم نه سنگ و رویم

چه آن روزی که من با تو گذارم

چه آن نفشی که بر آبی نگارم

چه آن پندی که من بر تو بخوانم

چه آن تخمی که در شوره فشانم