بدون متن

بدون متن

این جهان ، زایشگه درد و بلاست

این همه نکبت درین عالم چراست؟

رنج و بیماری و فقر و نیستی

این سیاهی‌ها برای چیستی؟

از خدایی کوست رحمان و رحیم

چون رسد بر ما بلاهای عظیم؟

او چو بتواند سپیدی آفرید

پس سیاهی را چرا آرَد پدید؟

****

آرمت تمثیلی از « عین القضات » (۱)

بلکه بگشاید گره زین مبهمات

****

دفتری ، تحریر کردی آن حکیم

در کنارش ، کودکش بودی مقیم (۲)

با قلم ، چیزی به کاغذ می‌نوشت

طفل گفتا چیست این اشکال زشت؟

می‌کشی بر این ورق ، خط‌های کژ

درهم و زشت و سیاه و کژ و مژ! (۳)

کاغذی داری چنین پاک و سپید

با سیاهی می‌کنی آن را پلید (۴)

زین سیه‌کاری تو را مقصود چیست؟

کاغذی را تیره کردن ، حیف نیست؟

****

در جوابِ او فرو ماندی پدر

چون نبودی طفل را عقل و بصر

کودکِ نادیده تعلیم و ادب

کِی بداند این غرض‌ها را ، سبب (۵)

او چه داند کاین سیاهی ، حکمتست

نشر دانش ، آدمی را نعمتست

او نداند کاین سیاهی بر سپید

می‌تواند بس سپیدی آفرید...

لاجرم گفتی به قدر فهم او:

کاین سیاهی هست در اینجا نکو

این سیاهی نیست اینجا بی‌سبب

همچو آن خال سیه بر کنج لب

هر سیاهی خوش نباشد هر کجا

لیکن اینجا جایز است و خوش‌نما

گفت کودک: گر بود اینجا نکو

کُن سیه ، هر جای آن بی‌گفتگو

کاغذت را در مُرکب خیس کن

روسیاهش چون دل ابلیس کن

ورنه دست از این سیه‌کاری بدار

کاغذت را در سپیدی واگذار

****

زین حکایت ، این معمّا حل نشد

پاسخی جامع ازآن حاصل نشد

درکِ این مبحث ورای عقل ماست

هر که لاف از فهم آن زد ، ژاژخاست (۶)

گرچه نتوان کرد شرح این سخن

حدسیات دیگری بشنو ز من:

آنکه زد بر دفتر هستی رقم

صفحه‌ای نگذاشت بی شادی و غم

خوشه‌ای گندم گرَت اعطا نمود

رنج کِشت و زرع را بر آن فزود

زیر و بالا ، در نظام هستی است

هر بلندی ، در کنارش پستی است

هر چه بر طبع تو باشد ناپسند

خود مکن بر خلقت آن چون و چند (۷)

خیر و شر ، لازم و ملزوم همند

نور و ظلمت ، برهَمند و همدمند

گر نبودی در گلستان ، قهر خار

لطف گل هرگز نگشتی آشکار

هرچه باشد بر خلاف میل تو

آن سیاهی نیستی ، شاکی مشو

چون ز تدبیرش نداری آگهی

نام حکمت را سیاهی می‌نهی

تو فقط معلول می‌بینی و بس

نیست علت‌ها عیان بر هیچکس

هرچه آن کاتب نویسد ، حکمتست

هم سیاه و هم سپیدش رحمتست

خود مخوانی این دو را اندر تضاد

هر دوشان وجهی بُوَد از عدل و داد

آنچه تو نعمت بخوانی ، ای بسا

در حق من آفتی هست و بلا

گر ز باران ، مَزرع تو ، آب خورد

خانهٔ خشتی من را آب بُرد

ابر اگر در آسمان آید پدید

گو سیه خوانیم آن را یا سپید؟

عدلِ بر تو ، بلکه ظلم بر منست

پس چه جای شُکر و شِکوه کردنست؟

بچه گرگی گر بماند گرْسنِه

نام این را عدلِ بر چوپان منه

گر نگردد صید در دامی اسیر

بی‌گمان ظلمست بر صیّاد پیر

همرهی با صید ، نامش عدل نیست

گاه در بطن ستم ، عدلی خَفیست (۸)

عدل و ظلم اینجا نه مُنفک از همند (۹)

یک کجا زخمند و جایی مرهمند (۱۰)

دفتر تقدیر گر ماندی سپید

قصهٔ دنیا به آخر می‌رسید

بدون متن

بدون متن

****************************

بدون متن

۱ - عین القضات همدانی (همدان ۵۲۵ - ۴۹۲ هجری قمری) حکیم ، نویسنده، شاعر ، مفسر قرآن ، محدث و فقیه بود.

او به زبان‌های فارسی ، عربی و پهلوی میانه آشنا بود و در عین حال در عرفان و تصوف در بالاترین جایگاه قرار داشت.

در سن سی و سه سالگی در مدرسه‌ای که در همدان در آن به تربیت و ارشاد مریدان و وعظ می‌پرداخت ، به دلیل اظهار و ترویج

عقایدش که ظاهرا مخالف شرع بود ، به دار کشیده شد.

۱ - ای عزیز!

همانا که در خاطرت گذر کند که چندین بلا که در جهان است اگر او [خدای متعال] قادر است که برگیرد ، ارحم الراحمین کجا بود؟

این اشکال از آن می‌افتد تو را ، که کارهای الهی را به ترازوی عقل مخصوص خود می‌سنجی.

این بدان قدر است که عالِمی بزرگ ، تصنیفی می‌کند ، در علمی ، و فرزندی دارد یک ساله ، بر او اعتراض می‌کند که :

" تو را این به چه کار می‌آید که بدان مشغولی؟ کاغذ چرا بعضی سیاه می‌کنی و حواشی اوراق سفید می‌گذاری ؟ اگر صلاح

در سپیدی کاغذ است ، پس همه سپید بگذار! و اگر کمال کاغذ در سیاهی است ، پس همه را سیاه کن ، که تو قادری که همه

سیاه کنی . "

و تو دانی که پدر از جواب این کودک عاجز بود نه از عجز خود ، یا از آنکه اعتراض او را جواب ندارد ، بلکه از قصور آن کودک که از

عالم پدرش هیچ خبری نیست . اگر نه این سوال را این همه قدر و خطر نیست که پدر از جواب آن عاجز آید.

عین القضات همدانی - نامه‌ها

۲ - مقیم: ساکن - ایستاده

تمامت حاضران جمعیت و مقیمان حضرت در رفاهیت خوش و خرم ... روزی چند بگذرانید. (جهانگشای جوینی)

۳ - کژ و مژ: کژ و معوج - کج مج - خمیده - ناراست

هر چه بگفتم کژ و مژ راست کن ...... چونک مهندس تویی و من مشاق (مولوی)

۴ - پلید: چرک - کثیف - آلوده

گر پلیدم ور نظیفم ای شهان ...... این نخوانم پس چه خوانم در جهان (مولوی)

۵ - غرض: هدف - مقصود

۵ - سبب: دلیل

۶ - ژاژخا: بیهوده‌گو

۷ - چون و چند: مباحثه و گفتگو - دلیل خواستن

۸ - خفی: پنهان

۹ - مُنفک: جُدا

۱۰ - جانها در اصل خود عیسی‌دمند...... یک زمان زخمند و گاهی مرهمند (مولوی)

۱۰ - یک کجا: یک جا.

کجا به معنی جا هم آمده است. چنانکه گویند هر کجا باشد.

ماری تو که هر که را ببینی بزنی...... یا بوم که هر کجا نشینی بکنی (سعدی)

بدون متن