گر بر تو فاش قدر معلم نیست‏

پوشیده بر من متعلم نیست‏

قدر معلم از متعلم پرس‏

کاینسان چو من به حق متکلم نیست‏

بشنو ز من که قائمۀ عالم‏

بی‏علم و بی‏معلم قائم نیست‏

عرش خدای، کرسی تعلیم است‏

یعنی کسی به رتبۀ عالم نیست‏

زان شد نبی نبی که معلم شد

هرگز نبی نشد که معلم نیست

روز معلم اعظم ایام است‏ کان

خود به روزگار اعاظم نیست‏

روز معلم اول ایجاد است‏

این نکته گرچه بر تو ملایم نیست‏

مشنو ملامت و به ملأ بشنو

گر خوفت از ملامت لائم نیست‏

احیای نفس واحد اگر حق خواند

احیای جمع، معجب و موهم نیست‏

احیای نفس آیت تعلیم است‏

وین ترجمه مقال مترجم نیست‏

یک فرد اگر ز جمع کنی تعلیم‏

تعلیم جمع، غیر لوازم نیست‏

انسان به طبع ز انسان آموزد

کانسان به سان خیل بهائم نیست

هان تا کدام علم به کار آید

کاوهام جزو علم و معالم نیست‏

علمی که عقل جمع بفرساید

جهل است و جهل جز که مزاحم نیست‏

«علم زمان» ضمان کندت کانسان

‏ جز زادۀ زمان و عوالم نیست‏

علم زمان غنیمت ایام است‏

مغلوب! کو به جمع غنائم نیست‏

تعلیم اگر نباشد در عالم‏

عالم به جز محیط مظالم نیست‏

آنجا که علم بنود ظالم هست‏

آنجا که علم باشد ظالم نیست‏

وانجا که جهل هست و ستم هست

وهم هست‏ جز جاهل و ستمگر، حاکم نیست

‏ چون علم مجتمع بکمال آمد

کس اهل ظلم و کس متظلم نیست‏

دیگر جدال زنگی و رومی نه‏

دیگر نزاع مفلس و منعم نیست

هان تا به علم خود نشود مغرور

آنکو ز خوان دین متنعم نیست‏

دین چیست؟ره بجانب حق بردن

‏ حق نیز باطل متوهّم نیست‏

حق چیست؟آنچه مصلحت خلق است‏

باطل چه؟آنچه نفعش دائم نیست‏

حق متکی به قوۀ ایمان است‏

آنجا که هیچ قوه مقاوم نیست

هرجا پلیس باطن ایمان هست‏

آنجا پلیس ظاهر لازم نیست‏

بی‏دین اگر به علم شود دریا

منجی کشتی متلاطم نیست

‏ آنکو بجای حق پرستد بت‏

او رهبر بشر مکارم نیست‏

الهام‏بخش حضرت یزدان است‏

ملهم به وحی شیطان ملهم نیست‏

آموزگار بد که بد آموزد

او در نظام جامعه ناظم نیست‏

آنکو قدم به مفسده بردارد

او بر صلاح مردم مقدم نیست

یک نکته لازم است که انکارش‏

جز با فساد و فتنه ملازم نیست‏

از فقر کفر زاید و کافر را

اندیشه جز شرور و ذمائم نیست‏

آموزگار گرسنه البته‏

خائن اگر نباشد خادم نیست‏

گرچه غنا وسیلۀ طغیان است‏

طغیان به مال مذهب مسلم نیست‏

لیکن نیاز اصل تألم هاست‏

و آسوده خاطر متألم نیست‏

فقر آفت سلامت و معروف است

عقلش سلیم نیست که سالم نیست

با اینهمه حیات معلم را

نیروی زندگی بد را هم نیست‏

عیش معلم است نعیم علم‏

ور قسمتش معیشت ناعم نیست

‏ آنکو بهای علم درم خواهد

سوداش جز به سود بهائم نیست‏

دانش حریم محرم روحانی است‏

بیرون از این حرم ز محارم نیست

سرمد که این قصیده سرود امروز

جز با سرودن حق مترنم نیست‏

جشنی چنین ستودن بر حق است‏

کاین جشن بر سبیل مراسم نیست